Algemeen

We hebben een evenwichtige begroting voor 2025 met een sluitend meerjarenperspectief. Maar in dit perspectief zijn we wel voor een groot deel afhankelijk van de inkomsten van het Rijk. De kans is zeer reëel dat het Rijk de komende jaren moet bezuinigen, de vraag is welk deel daarvan invloed heeft bij gemeenten.

We maken ons ook zorgen over de balans tussen taken en middelen van gemeenten. De VNG heeft deze zorgen met het kabinet gedeeld en afspraken gemaakt over gezamenlijk nader onderzoek op 4 voor gemeenten en kabinet belangrijke thema’s:
-   bestaanszekerheid;
-   versterking van het voorzieningenniveau in alle gemeenten;
-   aandacht voor de relatie tussen het zorgdomein en het sociaal domein; en
-   het versnellen van de woningbouwopgave.

Op deze vier onderdelen wordt zichtbaar gemaakt wat voor impact de disbalans tussen taken en middelen heeft op de ambities van het kabinet, de ambities van gemeenten en de consequenties voor inwoners. Als gemeente delen we de ambities van het kabinet, maar bezuiniging in de komende jaren is contrair aan deze ambitie. Want ook onze gemeente kent de nodige opgaven en ambities.

We investeren in onze voorzieningen
Onze gemeente staat net als vele andere gemeenten in Nederland voor een grote opgave als het gaat om het toekomstbestendig maken van het gemeentelijk vastgoed en de voorzieningen in onze dorpen op het gebied van sport en onderwijs. Het gaat om financieel omvangrijke investeringen die nodig zijn om ervoor te zorgen dat het voorzieningenniveau aan blijft sluiten bij de eisen van deze tijd en de behoeften van onze inwoners en maatschappelijke partners. Daarom hebben we ook in deze begroting weer een aantal voorstellen gedaan voor investeringen en incidentele bijdragen in ons voorzieningenniveau. Het gaat dan om een incidentele bijdrage voor het vergroten van de onderwijsruimte in het Hunzehuys in Borger, een investering in de nieuwbouw van School 59 en School 75 (incl. lokaal bewegingsonderwijs) in Buinerveen, de realisatie van een MFA in 2 ^e Exloërmond en de verduurzaming en renovatie van het gemeentehuis in Exloo.

Renovatie en verduurzaming gemeentehuis
In 2022 heeft uw raad besloten een investeringskrediet van circa € 5 miljoen euro beschikbaar te stellen voor de revitalisatie van het gemeentehuis bestaande uit vier hoofdcomponenten: verduurzaming, het oplossen van klimaatklachten, vernieuwing van de werkplekomgeving en realisatie van een nieuwe raadszaal. Op basis van de uitwerking van het voorlopig ontwerp is gebleken dat dit bedrag onvoldoende is. Voor de zomer heeft uw raad daarom een voorstel ontvangen om een aanvullend krediet van circa € 3 miljoen beschikbaar te stellen. Het totaal komt daarmee op € 8 miljoen (afgerond). We zijn ons ervan bewust dat dit een aanzienlijke financiële opgave is. Tegelijkertijd hebben we vanuit onze rol als werkgever de verantwoordelijkheid om te zorgen voor een goede werkomgeving (ingericht op hybride werken) met een prettig en gezond binnenklimaat voor ons personeel. Dit draagt bij aan het werkgeluk, de gezondheid en daardoor de productiviteit van medewerkers. Een geschikte werkomgeving draagt bovendien bij aan de aantrekkelijkheid van de gemeente als werkgever. Een belangrijk gegeven in de huidige krappe arbeidsmarkt. Verder vinden we het van belang om richting onze inwoners het goede voorbeeld te geven als het gaat om het zetten van substantiële stappen in de verduurzaming. Door energie te besparen en door het gasverbruik fors terug te dringen.  

In 2018 zijn we gestart met de voorbereiding en samen met een klankbordgroep van uw raad en de ambtelijke organisatie zijn diverse opties en scenario’s zorgvuldig in beeld gebracht. Na een lange periode van overwegingen is het daarom tijd om een definitief besluit te nemen over het beschikbaar stellen van een aanvullend krediet, zodat we in 2025 kunnen starten met de uitvoering. 

MFA 2 ^e Exloërmond
De MFA in 2 ^e Exloërmond is al meerdere decennia een onderwerp van gesprek tussen lokale politiek en de samenleving van dit dorp. Momenteel staan we aan de vooravond van de bouw van 2 nieuwe basisscholen met kinderopvang in 2 ^e Exloërmond. Dit in lijn met het door de gemeenteraad vastgesteld IHP. Om ook andere vraagstukken met betrekking tot huisvesting van maatschappelijke partijen op te lossen, is de realisatie van een MFA opnieuw op de agenda gekomen. Binnen de gemeenteraad is hiervoor in 2019 een richtinggevende motie aangenomen.

Duidelijk is dat er veel draagvlak bestaat bij zowel onderwijs als maatschappelijke partners. Op grond hiervan is een eerste reservering meegenomen in de kadernota 2025 welke integraal is opgenomen in deze voorliggende begroting.
Gelet op de beraadslagingen bij de behandeling van de kadernota 2025, waarbij vragen zijn gesteld over draagvlak, zal een aanvullend draagvlak onderzoek worden gedaan binnen het dorp voordat uitgewerkte keuzes aan de raad worden voorgelegd. Het aanwezige draagvlak wordt bepalend voor deze verdere uitwerking.

Nieuwe voorstellen ten opzichte van de Kadernota
We werken in deze begroting de voorstellen zoals die zijn opgenomen in de Kadernota 2025 uit. Daarnaast zijn vier nieuwe voorstellen toegevoegd. Te weten het instellen van een bestemmingsreserve voor Wijkrenovatie, een incidentele toevoeging voor de Kansencoach, de Nedersaksenlijn en het Hunzehuys. De Kansencoach en het Hunzehuys waren via een PM post al aangekondigd in de Kadernota 2025. Voor de Nedersaksenlijn was een bedrag van € 50.000 opgenomen. Maar realisatie van de Nedersaksenlijn komt steeds meer in beeld reden waarom aan uw raad wordt gevraagd om extra middelen beschikbaar te stellen voor het proces om te komen tot gebiedsontwikkeling i.r..t. de Nedersaksenlijn.  

Hierna leest u een samenvatting op hoofdlijnen van het beleid en de financiën van de Begroting 2025. We gaan in op de urgente maatschappelijke opgaven, de lokale lastendruk, de bestedingsvoorstellen van o.a. van het meerjarig investeringsplan (MJIP), invulling van de stelpost indexatie, en de hoogte van het begrotingssaldo (knop 1) en het budget beleidsintensivering (knop 2).

Urgente maatschappelijke opgaven
In het bestuursprogramma staan vijf urgente maatschappelijke opgaven (UMO's) centraal gesteld:
- Duurzaamheid;
- Wonen;
- Armoede en bestaanszekerheid;
- Zorg en voorzieningen dichterbij;
- Preventie en inclusie.

Deze UMO's zijn in deze begroting nog steeds actueel en op hoofdlijnen uitgewerkt in een apart hoofdstuk en in de verschillende thema's.

Lokale lastendruk
De lastendruk voor 2024 komt uit op 3,06%. Dit betekent voor een gemiddeld huishouden een stijging van afgerond € 30 per jaar. In de paragraaf Lokale Heffingen lichten we dit verder toe.

Autonome bestedingsvoorstellen  
Op basis van de Kadernota 2025 heeft u ingestemd met de autonome bestedingsvoorstellen 2025. Deze voorstellen beschouwen we als onvermijdelijk en zijn feitelijk bijstellingen van budgetten. Er zijn na de vaststelling van de Kadernota geen voorstellen voor aanvullende autonome bestedingsvoorstellen.

Bestuurlijke bestedingsvoorstellen
In de Kadernota 2025 hebben we uw raad gevraagd om reactie te geven op de voorzet van het college. In het selecteren van de voorstellen met hoge prioriteit hebben we rekening gehouden met de inbreng van uw raad. Wij stellen voor, conform de Kadernota 2025, de volgende voorstellen te prioriteren:

Het totaalbedrag van deze tabel wijkt af van de Kadernota. In de Kadernota is het budget voor de trainees (265.000) niet verwerkt in de totaaltelling, dat is nu aangepast.   

Voor een verdere toelichting op de bestedingsvoorstellen verwijzen we naar de bijlage Dynamische Prioriteiten Lijst (DPL).

Bestedingsvoorstellen MJIP
Hieronder een overzicht van de voorstellen vanuit het budget voor het meerjarig investeringsplan. Deze zijn toegelicht in de bijlage Dynamische Prioriteiten Lijst (DPL).

 
Deze bedragen zijn conform ons voorstel van de Kadernota 2025. De bedragen m.b.t. Gemeentehuis, renovatie en verduurzaming wijken licht af van het raadsvoorstel (aanvullend investeringskrediet € 3.049.600  en kapitaallast € 148.092) dat in de raadscommissie van 12 september 2024 is behandeld. De bedragen in dit raadsvoorstel zijn leidend en worden in deze begroting voorgesteld.

Invulling stelpost indexatie
Vanwege de huidige hoge inflatie moeten we verschillende budgetten indexeren. In de Kadernota 2025 hebben we u daartoe voorstellen gedaan. Na de vaststelling van de Kadernota stellen wij u voor een aantal aanvullende indexaties toe te passen. Deze aanvullende indexaties zijn in de onderstaande tabel weergegeven. De voorstellen zijn toegelicht in het thema " Onze portemonnee".

Geactualiseerde saldi
Hieronder staan de geactualiseerde standen van Saldo begroting (knop 1, het budget Beleidsintensivering (knop 2) en het budget voor de uitvoering van het Meerjarig-investeringsplan. Verder zal er een totaaltabel worden vermeld waarin het te verwachten begrotingssaldo voor de jaren 2025-2029 wordt weergegeven.

Knop 1: Saldo begroting
Hieronder volgt een toelichting op de financiële mutaties die hebben plaatsgevonden op knop 1 Saldo begroting sinds de Kadernota 2025.

Toelichting
Ten opzichte van de Kadernota 2025 is jaarschijf 2029 toegevoegd. Het netto effect voor jaarschijf 2029 wordt hier gepresenteerd. De onderstaande zaken zijn toegevoegd sinds de Kadernota 2025:

1. Indexatie 2029: ten opzichte van de Kadernota 2025 is jaarschijf 2029 toegevoegd. Conform de vigerende financieel kaders zijn diverse lasten en baten geïndexeerd, zoals bedrijfsvoering, algemene uitkering, OZB, gemeenschappelijke regelingen etc. Het netto effect voor jaarschijf 2029 wordt hier gepresenteerd.
2. Financiering: dit betreft aanpassingen als gevolg van renteaanpassingen, toevoegingen en onttrekking reserves en de winstneming bij de bouwgrondexploitatie.
3. Actualisatie kleinere budgetten: dit betreft de aanpassing van onder meer het budget voor personele voorzieningen, kapitaallasten, plantsoenonderhoud en stelposten.
4. Autonome bestedingsvoorstellen: er zijn geen aanvullende autonome bestedingsvoorstellen.
5. Bestuurlijke bestedingsvoorstellen: dit betreft de verduurzaming brandstof voertuigen BORG.
6. Overheveling naar knop 2; we hevelen € 200.000 over naar het budget voor beleidsintensivering. Hiermee beperken we de onttrekking uit de VAR.

Knop 2: Budget beleidsintensivering
Hieronder het overzicht met toelichting van knop 2 budget beleidsintensivering met de mutaties sinds de Kadernota 2025.

Toelichting
De onderstaande zaken zijn toegevoegd sinds de Kadernota 2025:

1. Wijkrenovatie: Bij de behandeling van de Kadernota 2025 is de motie Wijkrenovatie 2.0 aangenomen. In deze begroting wordt op basis daarvan voorgesteld een bestemmingsreserve Wijkrenovatie in te stellen en hiervoor incidenteel voor 2025 € 250.000 te doteren. Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar de bijlage DPL.   
2. Kansencoach: In de Kadernota 2025 is het voorstel Kansencoach PM geraamd. omdat het de verwachting was dat voortzetting van financiering uit de Regiodeal mogelijk was. Ook hebben we gekeken of andere subsidies voor de financiering van de Kansencoach mogelijk is. Uit onderzoek is gebleken dat dit helaas niet mogelijk en daarom komen we in deze begroting met het bestuurlijk voorstel ter integrale afweging om voor 2025 € 210.000 uit de algemene middelen voor de Kansencoach te financieren. Inmiddels hebben alle basisscholen en het voortgezet onderwijs een Kansencoach. De Kansencoach biedt laagdrempelig, dichtbij advies en ondersteuning aan kinderen, hun ouders en de leerkrachten. Voor 2026 gaan we dit verwerken in de Kadernota 2026.
3. Nedersaksenlijn: In de Kadernota 2025 is voorgesteld een bedrag van € 50.000 beschikbaar te stellen. In deze Begroting 2025 stellen we voor om aanvullend nog een bedrag van € 100.000 te reserveren voor de Nedersaksenlijn, zodat in totaal € 150.000 hiervoor beschikbaar is. Inmiddels is het onderzoek (fase 1, Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport, (MIRT)) naar de reizigerspotentie, de globale investeringskosten en de te verwachten effecten op de brede welvaart afgerond. We verwachten dat er in de volgende fase meer inzet gevraagd wordt in de ontwikkeling van het gebied rondom de Nedersaksenlijn waar deze onze gemeente betreft. Denk daarbij aan planvorming met betrekking tot woningbouw en bedrijvigheid. Hiervoor is externe expertise en ondersteuning nodig. Daarnaast betalen we een bijdrage aan de deelname van het NSL consortium.
4. Hunzehuys: In de Kadernota 2025 is PM geraamd voor het Hunzhuys. Op dat moment was niet bekend hoeveel de kosten van de verbouwing gaan kosten. Inmiddels is daar wel meer zicht op en we stellen voor om € 900.000 hiervoor beschikbaar te stellen. Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar de bijlage DPL.
5. Bestuurlijke bestedingsvoorstellen: dit betreffen de incidentele bestedingsvoorstellen. Voor verdere informatie wordt verwezen naar de bijlage Dynamische prioriteitenlijst.
6. Overheveling van knop 1: dit betreft de overheveling van € 200.000 om de onttrekking uit de VAR te beperken.
7. Onttrekking uit de VAR: we halen € 1.650.000 uit de VAR zodat er weer € 250.000 beschikbaar is voor BERAP 2025 - I.

Stand MJIP
Hieronder het overzicht met toelichting van de ontwikkeling van het budget voor de uitvoering van het meerjarig investeringsplan.

Toelichting:
De in de Kadernota 2025 voorgestelde investeringen zijn verwerkt in deze begroting.  

TOTAALtabel
Hieronder staat het overzicht van alle budgetten die van belang zijn voor het bepalen van het saldo van de begroting 2025-2029. De tabel geeft het verloop weer van de saldo vanaf het vaststellen van de Kadernota tot en met de begroting 2025.  

Stand VAR
De stand van de VAR bedraagt na vaststelling van deze begroting € 2,2 miljoen. Dit is hoger dan het minimum van het door de raad vastgestelde kader (€1,0 miljoen). We willen als college aan het eind van deze bestuursperiode in het kader van een warme overdracht aan de nieuwe bestuurders een VAR aanbieden van € 4,1 miljoen. Dit is namelijk de stand per 31 december 2022 (inclusief bestemming resultaat 2021) en de start van deze bestuursperiode.

Om deze stand te realiseren zijn een aantal scenario's mogelijk, zoals eventuele voordelen uit BERAP 2024 II en of Jaarrekening 2024. Ook is het een scenario om het meerdere dan noodzakelijk saldo van bestemmingsreserves over te hevelen naar de VAR. Hierbij denken we bijvoorbeeld aan de bestemmingsreserve Ontheemden. We gaan de komende periode berekenen hoeveel nodig is voor het realiseren van onze plannen en daarna is het een scenario dat we met een voorstel komen om het meerdere over te hevelen naar de VAR.